Gmina Tarnowo Podgórne znajduje się w centralnej części województwa wielkopolskiego, w powiecie poznańskim. Gmina Tarnowo Podgórne od wschodu graniczy z miastem Poznaniem, od północy z gminą Rokietnica, na południu z gminą Dopiewo, od zachodu z gminą Kaźmierz, Duszniki i Buk.
Gmina Tarnowo Podgórne leży w całości w dorzeczu Warty, z głównym ciekiem odwadniającym – nizinną rzeką Samą. Teren gminy przynależy do Wysoczyzny Poznańskiej o zróżnicowanym ukształtowaniu powierzchni, w obrębie trzech subregionów: Pagórków Pszczewsko-Pniewskich w części północno – zachodniej (z najbardziej charakterystyczną formą rynny glacjalnej – rzeki Samy), Równiny Poznańskiej w partii południowo-wschodniej i Równiny Szamotulskiej na północy. W obrębie Równiny Poznańskiej znajduje się rynna Jeziora Lusowskiego o nietypowym równoleżnikowym przebiegu. Na południe od jeziora rozciąga się powierzchnia sandrowa (Sandr Lusowski), a na wschód Sandr Wysogotowski. Tereny centralne gminy oraz położone na północ od Jeziora Lusowskiego zajmuje – wysoczyzna morenowa płaska i falista Równiny Szamotulskiej.
Wysoka atrakcyjność przyrodnicza i krajobrazowa południowo – zachodniej części gminy, reprezentowana przez urozmaicony krajobraz polodowcowy, bogatą szatę roślinną w połączeniu z zachowanymi na terenie gminy obiektami zabytkowymi stwarzają możliwości dla rozwoju funkcji turystycznej i rekreacyjnej. Fragment gminy znajduje się w obrębie Wielkopolskiej Doliny Kopalnej – chronionej struktury wodonośnej w skali makroregionalnej i krajowej.
Przez obszar gminy przebiegają: droga ekspresowa S11, droga krajowa 92 Poznań-Rzepin, drogi wojewódzkie: nr 184 Poznań-Szmotuły oraz 307 Poznań-Buk, ponadto 11 odcinków dróg powiatowych.
W skład gminy wchodzi 16 sołectw. Są to: Baranowo, Batorowo, Ceradz Kościelny, Chyby, Góra, Jankowice, Kokoszczyn, Lusowo, Lusówko, Przeźmierowo, Rumianek, Sady, Sierosław, Swadzim, Wysogotowo oraz Tarnowo Podgórne.
Najwcześniejsza wzmianka dotycząca terenów gminy pochodzi z 1146 r. i dotyczy nadania przez Mieszka III Starego wsi Lusowo biskupstwu poznańskiemu. Pierwsza wzmianka o miejscowości Tarnowo Podgórne pochodzi z 1257 roku. Tarnowo od 1293 r. do czasu rozbiorów stanowi własność biskupów poznańskich.
We wsiach Baranowo, Jankowice, Swadzim, Lusówko, Lusowo, Sierosław, Rumianek zachowały się parki, zespoły pałacowo- lub dworsko- parkowe. Żaden z układów ruralistycznych nie został wpisany do rejestru zabytków.
Na terenie gminy znajduje się znaczna ilość obiektów sakralnych, rezydencji, parków i zespołów folwarcznych związanych z tradycją ziemiańską znamienitych rodów szlacheckich. Na 7 zespołów pałacowo- lub dworsko-parkowych 4 są wpisane do rejestru zabytków.
Zachowane kościoły to obiekty pochodzące z różnego czasu. Kościół parafialny p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Tarnowie Podgórnym został wzniesiony na potrzeby gminy ewangelickiej obecnie pełni funkcje świątyni katolickiej. Pozostałe kościoły były budowane dla katolików. Najcenniejszą świątynią o najstarszej metryce, na terenie gminy jest XIV-wieczny kościół w Tarnowie Podgórnym p.w. Wszystkich Świętych.
OBIEKTY ZABYTKOWE WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH:
Najbardziej powszechną formą ochrony zabytków jest Rejestr zabytków. Działaniami administracyjnymi w zakresie wpisu obiektu do rejestru zabytków zajmuje się Wojewódzki Konserwator Zabytków, który z urzędu bądź na wniosek strony – właściciela lub użytkownika obiektu, rozpoczyna procedurę wpisu. W etapie przygotowawczym gromadzone są informacje i materiały dokumentacyjnych (w tym dokonuje się oględzin obiektu), mające potwierdzić wartość danego obiektu dla dziedzictwa narodowego. Całe postępowanie zakończone jest wydaniem przez WKZ decyzji, która – o ile strony nie wniosą sprzeciwu czy uwag – nabiera mocy prawnej. Wówczas to zabytek otrzymuje numer rejestru zgodny z kolejnym zapisem w księdze rejestru zabytków. Odrębne księgi rejestru zabytków prowadzone są w trzech kategoriach: zabytek nieruchomy, zabytek ruchomy, zabytek archeologiczny.
Zabytek wpisany do rejestru, który uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo którego wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru zabytków nie została potwierdzona w nowych ustaleniach, może zostać z rejestru zabytków wykreślony. Samego skreślenia dokonuje się na podstawie decyzji ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Rejestr zabytków jest stale uaktualniany i publikowany m.in. na stronie internetowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa (NID).
Na terenie gminy Tarnowo Podgórne do rejestru zabytków wpisano najcenniejsze obiekty sakralne i założenia pałacowo-dworsko-parkowe. Stosunkowo niewielką liczbę stanowią zabudowania folwarczne.
BARANOWO
Zespół dworski, koniec XIX w., nr rej.: 2194/A z 30.08.1990:
- dwór
- park
CERADZ KOŚCIELNY
Zespół kościoła parafialnego:
- kościół p. w. św. Stanisława, 1 poł. XVI w., 1713, nr rej.: 2396/A z 21.12.1932
- dzwonnica cmentarna, drewniana, 1958, nr rej.: 1098/A z 29.04.1970
- kaplica grobowa rodziny Engeströmów, poł. XIX w., nr rej.: 1174/A z 23.07.1970
JANKOWICE
Zespół pałacowy:
- pałac, 1803-07, 1912, nr rej.: 2492/A z 31.01.1952
- park, pocz. XIX, nr rej.: 161/A z 17.07.1968
- spichlerz, pocz. XIX, nr rej.: j.w.
LUSOWO
- kościół parafialny p.w. św. Jakuba i Jadwigi, XV w., 1916-18, nr rej.: 1176/A z 23.07.1970
Zespół pałacowy, poł. XIX w., nr rej.: 1530/A z 02.07.1974:
- pałac
- park
RUMIANEK
- park, ul. Parkowa 6, poł. XIX w., nr rej.: 1827/A z 05.02.1981
SIEROSŁAW
- park, koniec XIX w., nr rej.: 1843/A z 02.03.1981
SWADZIM
Zespół pałacowy:
- pałac, 1910, 1924, nr rej.: 2177/A z 16.08.1989
- park, poł. XIX, XX, nr rej.: 1784/A z 14.02.1979
TARNOWO PODGÓRNE
- kościół p.w. Wszystkich Świętych, 1464, XVIII w., nr rej.: 2411/A z 21.12.1932
- kościół ewangelicki, obecnie rzym.-kat. filialny p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, 1901, nr rej.: 2621/A z 30.06.1997
- piwnice domu celnego, 1 poł. XIX w., nr rej.: 1194/A z 24.07.1970