Tekst Adama Płoszaja Koniunktura gospodarcza i mobilizacja społeczna – studium przypadku: Tarnowo Podgórne zaczerpnięty został z książki Polska gmina 2015 pod redakcją Grzegorza Gorzelaka, Euroreg, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 300-316. Prezentujemy go za zgodą wydawcy i autora.
Postawy mieszkańców
Lokalna społeczność jest bardzo aktywna. Przejawia się to przede wszystkim w inicjatywach gospodarczych, zakładaniu i rozwoju przedsiębiorstw. W gminie panuje wyjątkowy w skali krajowej przedsiębiorczy klimat. Widoczne jest to nawet w lokalnych restauracjach, barach i kawiarniach, w których bardzo często można być świadkiem spotkań biznesowych lub rozmów o interesach. Wyraźne jest także zaangażowanie części mieszkańców w działalność organizacji pozarządowych.
Wydaje się, że ten rodzaj aktywności jest w gminie na ponadprzeciętnym poziomie w skali krajowej, jednak dotyczy on stosunkowo małej grupy mieszkańców, zdecydowanie nie większości. Respondenci podkreślają, że obecnie społeczne zaangażowanie przejawia się przede wszystkim w aktywności sformalizowanych organizacji pozarządowych. Jest to wyraźna zmiana w stosunku do lat dziewięćdziesiątych, w których mieszkańcy organizowali się w sposób spontaniczny i bardziej masowy. Celem tych inicjatyw były przede wszystkim gazyfikacja i telefonizacja gminy, zatem bardzo wymierne, zawłaszcza jednostkowo, korzyści. Obecne mniej masowe zaangażowanie może wynikać z tego, że podstawowe potrzeby większości mieszkańców zostały zaspokojone.
Zaangażowanie w sprawy obywatelskie (politykę lokalną, sprawy samorządowe) nie wyróżnia Tarnowa na tle Polski. Mieszkańcy biorą udział w wyborach samorządowych. Frekwencja wynosi około 50% i jest porównywalna ze średnią krajową. Trudno mówić o dużym zainteresowaniu lokalną polityką (stosunkowo mały udział w spotkaniach przedwyborczych, sesjach rady gminy itp.).
Działanie organizacji pozarządowych
Aktywność społeczna w ramach sformalizowanych struktur jest w Tarnowie Podgórnym duża. Sektor pozarządowy w gminie jest w skali krajowej ponadprzeciętnie rozwinięty. Aktywność mieszkańców jest w zorganizowany sposób wspierana przez urząd gminy w ramach rocznych programów współpracy, określających zasady i ramy finansowe wsparcia dla organizacji pozarządowych.
W 2014 r. w Tarnowie Podgórnym zarejestrowane były 84 stowarzyszenia i fundacje. Według informacji uzyskanych w urzędzie gminy około 50 z nich aktywnie działa, w tym około 30 uczestniczy w gminnym programie współpracy z organizacjami pozarządowymi. Sektor pozarządowy jest dość zróżnicowany. Najwięcej jest organizacji o charakterze sportowym (uczniowskie kluby sportowe, stowarzyszenia skupione wokół jednego sportu, m.in.: karate, kręgli, kolarstwa, tenisa, strzelectwa sportowego). Kilka aktywnych stowarzyszeń zajmuje się dobroczynnością i osobami z niepełnosprawnością (Stowarzyszenie „Dar Serc”, Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych i Ich Rodzin „ROKTAR”, Stowarzyszenie na rzecz Dzieci i Młodzieży „Iskierka Nadziei”, Fundacja „Otoczmy Troską Życie”). Są dwa stowarzyszenia seniorów oraz uniwersytet trzeciego wieku. W obszarze kultury działają: Stowarzyszenie Orkiestra Dęta „Da Capo” (co ciekawe jest to jedna z dwóch orkiestr dętych w gminie, druga działa przy ośrodku kultury), Stowarzyszenie „Jacek z Szafy” (muzyka, literatura), Stowarzyszenie Sympatyków Kultury Ludowej „Otwórz się na folklor”, Towarzystwo „Poligrodzie” (zespół folklorystyczny), Stowarzyszenie Bractwo Rycerskie Chorągiew Tarnowska, Towarzystwo Pamięci gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego (stowarzyszenie prowadzi Muzeum Powstańców Wielkopolskich). Jest kilka organizacji nastawionych na rozwój społeczności lokalnych: Stowarzyszenie Mieszkańców Osiedla Zielonego II i III (Chyby), Fundacja Trifolium (rynek prac), Stowarzyszenie Przyjaciół Przeźmierowa i Baranowa „Nasze Małe Ojczyzny”, „Dream Up” Fundacja Wspierania Kreatywności i Innowacyjności (aktywizacja społeczna). W ramach dwóch stowarzyszeń organizowana i rozwijana jest współpraca z miejscowościami partnerskimi: Stowarzyszenia „Pojednanie Tarnowo Podgórne–Blitzenreute” oraz Towarzystwa Polsko-Holenderskiego Ceradz Kościelny–Norg. W obu przypadkach współpraca w ramach umów partnerskich (gminy/miasta partnerskie) ma swoje źródło we wcześniejszych spontanicznych kontaktach nawiązanych przez mieszkańców. W gminie działa także Ochotnicza Straż Pożarna. Aktywną organizacją jest Tarnowskie Stowarzyszenie Przedsiębiorców, skupiające przede wszystkim małych i średnich przedsiębiorców z gminy (por. wyżej).
Relacje między władzą a mieszkańcami
Relacje między władzą lokalną a mieszkańcami w gminie są co najmniej poprawne. W badaniu ankietowym przeprowadzonym w czerwcu 2014 r. prawie 80% respondentów wskazało, że na przestrzeni ostatnich lat praca urzędu gminy poprawia się. Przeciwnego zdania było jedynie około 5%. 96% respondentów deklarowało zaufanie do władz gminy. Zdecydowana większość badanych jest zdania, że władze liczą się ze zdaniem mieszkańców (i to nie tylko przed wyborami) i że w swoich działaniach kierują się interesem mieszkańców (a nie tylko własnym).
Głosy krytyczne są bardzo rzadkie i występują przede wszystkim we wschodniej części gminy. Ich podstawą jest „tradycyjny” konflikt interesów między wschodem gminy a jej zachodnią częścią (narzekanie na mniejszą intensywność inwestycji, np. zlokalizowanie kompleksu basenów w Tarnowie Podgórnym, a nie w Przeźmierowie) oraz problem hałasu lotniczego (to jednak kwestia, na którą samorząd lokalny nie ma istotnego wpływu).
Podstawą dobrych relacji między władzą i mieszkańcami są: koniunktura w gminie, wysoki poziom życia, rozwinięte usługi publiczne, małe bezrobocie, inwestycje. Ponadto istotnym czynnikiem jest aktywność władz gminy w zakresie informowania o podejmowanych działaniach oraz stymulowanie partycypacji społecznej. Gmina ma rozbudowany system konsultacji społecznych (wykraczający poza wymogi ustawowe), regularnie prowadzi badania opinii mieszkańców. Od lat dziewięćdziesiątych wydawana jest bezpłatna gazetka gminna „Sąsiadka – Czytaj” (nakład prawie 8 tys., dostępna także w wersji elektronicznej). Gmina jest bardzo aktywna w Internecie, ma rozbudowaną stronę, kanał telewizji internetowej, aktywny profil na Facebooku (z prawie 1,9 tys. „polubień”). Innym sposobem na wspieranie aktywności jest ustanowienie przez samorząd dwóch wyróżnień: „Tarnowskiego Lwa” (dla szczególnie zasłużonych w rozwoju gminy, najczęściej przedsiębiorców lub firm – jest to nagroda instytucjonalna) i „Aktywny Lokalnie” (dla osób zaangażowanych w życie społeczności).
Konflikty lokalne
W gminie nie występują silne konflikty, które w istotny sposób antagonizowałyby lokalną społeczność. Zażegnana (być może uśpiona?) została rywalizacja między wschodnią częścią gminy (Przeźmierowo, Baranowo, Wysogotowo), a jej częścią centralną i zachodnią (na czele z Tarnowem Podgórnym). W latach dziewięćdziesiątych silne były tendencje separatystyczne, tzn. wschodnia część gminy chciała się odłączyć od Tarnowa Podgórnego. Podział gminy był nawet głosowany przez radę. Jeden głos zadecydował o zaniechaniu tego pomysłu. Obecnie tendencje separatystyczne zostały zminimalizowane. Sprzyjają temu równoważąca polityka władz gminy (dużo inwestycji w Przeźmierowie, np. oddział ośrodka kultury, zagospodarowanie centrum miejscowości, tzw. Rynek Przeźmierowski, filia urzędu) oraz struktura gospodarcza, tj. lokalizacja dużych zakładów (płacących duże podatki) w strefie wpływów Tarnowa Podgórnego (szacuje się, że obecnie wschodnia część gminy kontrybuuje relatywnie mniej do budżetu niż pozostałe tereny – odwrotnie niż na początku lat dziewięćdziesiątych). Ponadto należy podkreślić, że respondenci ze wschodniej części gminy z dużą rezerwą podchodzą do pomysłu ewentualnego włączenia tych terenów do Poznania. Głównym powodem jest zadowolenie z poziomu obsługi w urzędzie gminy oraz obawa przed marginalizacją i zmniejszeniem wpływu na sprawy lokalne.
Istotnym problemem dla społeczności lokalnej wschodniej części gminy jest hałas lotniczy z pobliskiego lotniska Poznań-Ławica. Korytarz powietrzny tego portu lotniczego przechodzi nad centralną częścią Przeźmierowa. Od krańca pasa startowego do powstającego Rynku Przeźmierowskiego jest około 1,3 km. Sukcesywny wzrost ruchu na poznańskim lotnisku oznacza stałe zwiększanie uciążliwości dla mieszańców Przeźmierowa, a w dłuższej perspektywie – spadek atrakcyjności oraz zmniejszenie wartości nieruchomości. Rozwiązanie tego problemu wykracza jednak zdecydowanie poza kompetencje władz lokalnych oraz możliwości lokalnej społeczności.
Warto odnotować, że – wbrew oczekiwaniom – respondenci oraz mieszkańcy, z którymi przeprowadzono ankiety, bardzo rzadko wskazywali na uciążliwości związane z budową lub funkcjonowaniem przedsiębiorstw. Nieliczne głosy wskazywały na przeszkadzające odgłosy z zakładów produkcyjnych lub wzmożony ruch na drogach lokalnych.