Czynniki sukcesu – Tarnowo Podgórne

Tekst Adama Płoszaja Koniunktura gospodarcza i mobilizacja społeczna – studium przypadku: Tarnowo Podgórne zaczerpnięty został z książki Polska gmina 2015 pod redakcją Grzegorza Gorzelaka, Euroreg, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 300-316. Prezentujemy go za zgodą wydawcy i autora.

Sytuacja polityczna

Sytuacja polityczna w gminie jest bardzo stabilna. Od początku lat dziewięćdziesiątych wójtowie byli związani ze środowiskiem Unii Wolności, a następnie Platformy Obywatelskiej. Te środowiska tworzą większość w radzie gminy. Od 1990 r. Tarnowo Podgórne miało czterech wójtów. W latach 1990– 2001 wójtem był Waldy Dzikowski. Koniec jego urzędowania związany był z tym, że został posłem z listy Platformy Obywatelskiej. Na nowego wójta rada gminy wybrała Krzysztofa Krzysztofiaka, który od 1992 r. był dyrektorem Komunalnego Zakładu Budżetowego w Tarnowie.

W 2002 r., w pierwszych bezpośrednich wyborach wójta wystartowało czterech kandydatów. W pierwszej turze Krzysztofiak oraz nowy kandydat Kazimierz Marchlewski uzyskali bardzo podobną liczbę głosów, ale żaden z nich nie zdobył wymaganej absolutnej większości. W drugiej turze niewielką przewagą zwyciężył Marchlewski (54%). Zmiana na stanowisku wójta nie oznaczała jednak zmiany opcji politycznej, ponieważ obaj kandydaci byli związani z Platformą Obywatelką. Podstawową różnicą między nimi było to, że Krzysztofiak pochodził z Tarnowa Podgórnego, a Marchlewski z Przeźmierowa. Przed drugą turą wyborów kandydaci uzgodnili, że niezależnie od tego, który zostanie wójtem, to powoła swego kontrkandydata na stanowisko zastępcy. Ta umowa została dotrzymana. W kolejnych wyborach miała miejsce podobna sytuacja. Marchlewski starł się z nowym kandydatem Tadeuszem Czajką. Obaj byli związani ze środowiskiem Platformy Obywatelskiej. Niewielką różnicą głosów zwyciężył Czajka (50,83%). Wyniki głosowania pokazały wyraźne zróżnicowanie gminy na wschód (Przeźmierowo, Baranowo, Wysogotowo) popierający Marchlewskiego i zachód (Tarnowo Podgórne i inne miejscowości wiejskie) popierający Czajkę.

Wybory w 2010 i 2014 r. miały inny przebieg. Nie wystawiono dwóch kandydatów ze środowiska PO. Głównym przeciwnikiem urzędującego wójta Tadeusza Czajki była popierana przez Prawo i Sprawiedliwość Barbara Nowak z Przeźmierowa. W 2010 r. Czajka wygrał z nią dużą przewagą (76,25%), a w kolejnych – jedynie nieco mniejszą (68,71%). W obu głosowaniach podział wschód–zachód ustąpił zróżnicowaniom ideologicznym (Czajka uzyskał wyraźną przewagę także w Przeźmierowie).

Tadeusz Czajka, zanim został wójtem w 2006 r., od 1994 r. zdobywał doświadczenie w organach samorządowych gminy, pełniąc kolejno funkcję radnego, przewodniczącego Komisji Inwestycyjnej, zastępcy przewodniczącego Zarządu Gminy i przez dwie kadencje – przewodniczącego Rady Gminy. Współpracował zatem ze wszystkimi trzema poprzednimi wójtami, w tym z uważanym za „ojca” lokalnego sukcesu Waldym Dzikowskim.

Sukcesja władzy na stanowisku wójta w Tarnowie Podgórnym jest ciekawym przykładem zmian personalnych z zachowaniem ciągłości władzy reprezentującej jedno środowisko. W efekcie cele rozwojowe gminy były realizowane niezależnie od zmian personalnych w radzie i władzach.

Inwestycje publiczne (w tym unijne) i ich efekty

Długo utrzymująca się dobra koniunktura, napływ inwestycji oraz stabilność władzy przełożyły się na to, że już przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej w gminie zrealizowano wiele podstawowych inwestycji. Jeszcze w latach dziewięćdziesiątych rozwinięto sieć gazową i telefoniczną. Warto podkreślić, że odbyło się to z zaangażowaniem mieszkańców, którzy samoorganizowali te inwestycje i w dużej mierze je finansowali. Przestrzenie publiczne w gminie są zadbane i estetyczne. Dotyczy to zarówno jej stolicy, jak i innych miejscowości. Urząd gminy zapewnia dostęp do mediów dla działek inwestycyjnych – tych znajdujących się w posiadaniu gminy i będących w rękach prywatnych.

Gmina ma dobrze rozwiniętą infrastrukturę drogową, w tym chodniki i rozbudowywane w ostatnich latach ścieżki rowerowe. Drogi są budowane lub remontowane ze środków własnych gminy, często we współpracy z przedsiębiorstwami, które partycypują w kosztach inwestycji, jeżeli poprawia ona dojazd do ich parceli lub nawet – zwłaszcza w przypadku dużych firm – finansują inwestycję w całości.

Samorząd w ograniczonym stopniu korzystał z funduszy unijnych. Wynika to z dwóch czynników. Po pierwsze wiele inwestycji, na które można było pozyskać środki unijne, już wcześniej zostało zrealizowanych. Po drugie przeszkodą w pozyskaniu dofinansowania okazało się bogactwo gminy. Tarnowo Podgórne przegrywało konkurencję z mniej zasobnymi samorządami, które ze względu na trudniejszą sytuację mogły uzyskać więcej punktów w ocenie projektów. Drugi czynnik był powodem nieotrzymania przez gminę dotacji na rozbudowę szkoły.

Najważniejsze projekty, na które urząd gminy zdobył dofinansowanie w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Wielkopolskiego na lata 2007–2013, to:

budowa zachodniej obwodnicy Tarnowa Podgórnego (wartość projektu wyniosła 10,4 mln zł, dofinansowanie z Unii Europejskiej – 3,7 mln zł),
zagospodarowanie plaży Jeziora Lusowskiego (wartość projektu – 1,9 mln zł, dofinansowanie z Unii Europejskiej – 0,6 mln zł),
zakup pojazdu ratowniczo-gaśniczego dla Ochotniczej Straży Pożarnej (wartość projektu – 0,7 mln, dofinansowanie z Unii Europejskiej – 0,4 mln zł).

W perspektywie 2004–2006 urząd pozyskał tylko jedną dotację. Była to pomoc stypendialna dla uczniów z terenów wiejskich ze środków Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w wysokości niespełna 23 tys. zł. Z funduszy przedakcesyjnych (ISPA) wybudowano i zmodernizowano system kanalizacji we wschodniej części gminy (w ramach większego projektu realizowanego przez miasto Poznań).

W opinii władz gminy fundusze unijne odgrywają jednak ważną rolę. Odbywa się to za pośrednictwem przedsiębiorstw uzyskujących takie dotacje. W ramach programów z lat 2004–2006 i 2007–2013 dofinansowanie otrzymało ponad 100 przedsiębiorstw z terenu gminy. Jedną z większych inwestycji była budowa zakładu (całkowity koszt 103 mln zł, dofinansowanie z Unii Europejskiej 35 mln zł) firmy Curtis Health Caps Sp. z o.o. zajmującej się wytwarzaniem kapsułek miękkich i form płynnych dla przemysłu farmaceutycznego. Dotacje dla firm podnoszą ich poziom technologiczny, zwiększają moce produkcyjne i konkurencyjność. W efekcie pojawiają się korzyści dla gminy w postaci miejsc pracy, czasami o lepszej jakości, a także wzrostu wpływów podatkowych (udział w CIT).

Z własnych środków gmina wybudowała kompleks basenowo-rekreacyjny „Tarnowskie Termy”. W parku wodnym wykorzystywane są wody geotermalne. Obok term planowane jest utworzenie Parku Zdrowia – strefy, gdzie firmy będą mogły prowadzić komercyjną działalność w obszarze usług zdrowotnych, rehabilitacji, także z wykorzystaniem wód geotermalnych (według informacji uzyskanych w urzędzie udało się pozyskać pierwszego inwestora).

Wspieranie przedsiębiorstw przez władze gminy

Rozwój przedsiębiorczości jest od początku lat dziewięćdziesiątych niezmiennym priorytetem władz gminy. Dla nowych inwestycji możliwe jest uzyskanie zwolnień z opłat lokalnych (z podatku od nieruchomości), zazwyczaj na okres do trzech lat. Takie ulgi można uzyskać także w przypadku rozwoju działalności oraz rewitalizacji na potrzeby działalności gospodarczej zaniedbanych obiektów. Urząd z zasady stara się doprowadzać do wszystkich działek inwestycyjnych (oferowanych w danej chwili inwestorom głównie przez prywatnych właścicieli) podstawową infrastrukturę techniczną: energię elektryczną, wodę, gaz oraz sieć kanalizacji. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą ponadto liczyć na finansowy udział gminy w doprowadzeniu infrastruktury drogowej do posesji przedsiębiorstwa. W przypadku dużych firm gmina oczekuje zazwyczaj, że to one sfinansują budowę, rozbudowę lub remont drogi.

Ciekawym przykładem współpracy między gminą a biznesem jest inwestycja Amazona położona tuż przy drodze krajowej 92. Firma sfinansowała budowę wiaduktu nad trasą (koszt około 20 mln zł), tworzącego bezkolizyjny dostęp do trasy dla zakładu, oraz bezkolizyjnego skrzyżowania w ciągu drogi lokalnej. Mimo że droga krajowa jest zarządzana przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad, to gmina zabiegała o to, żeby inwestor opłacił budowę wiaduktu. Według informacji uzyskanych w urzędzie gminy GDDKiA nie była zainteresowana wymuszeniem na Amazonie tej inwestycji.

Urząd sam organizuje konferencje, szkolenia i inne wydarzenia (lub uczestniczy w roli partnera w ich organizacji) w celu zwiększenia kompetencji lokalnych przedsiębiorców oraz pracowników firm, nawiązywania nowych kontaktów handlowych itp.

Tereny inwestycyjne i planowanie przestrzenne

Tarnowo Podgórne można postrzegać jako spontanicznie wytworzoną strefę ekonomiczną. Inwestycje napłynęły na te tereny bez specjalnych zachęt i działań na poziomie krajowym czy regionalnym. Taki oddolny charakter rozwoju przekłada się m.in. na to, że nie jest to zwarty obszar zagospodarowany pod działalność gospodarczą. W gminie można wskazać kilka miejsc koncentracji przedsiębiorstw, zwłaszcza wzdłuż drogi krajowej 92, ale gdzie indziej zagospodarowanie przestrzenne ma już charakter mozaikowy. Osiedla domów jednorodzinnych sąsiadują z zabudowaniami przedsiębiorstw, hale magazynowe stoją w otoczeniu pól uprawnych. Taki, w pewnej mierze chaotyczny, charakter zabudowy w przyszłości może prowadzić do pogorszenia warunków życia i w konsekwencji do pojawienia się konfliktów. Jest to scenariusz realny, ponieważ w gminie nadal są wolne tereny inwestycyjne, z dostępem do mediów oraz dogodnie skomunikowane. Urząd stale aktywnie promuje przynajmniej kilka ofert, zazwyczaj będących własnością prywatną i użytkowanych dotychczas jako tereny rolnicze.

Gmina jest w dużej części pokryta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Często obejmują one mały obszar, zazwyczaj teren inwestycyjny. Pozytywnie wyróżnia się plan obejmujący miejscowość Tarnowo Podgórne, wyznaczający i porządkujący siatkę ulic oraz tereny zabudowy mieszkaniowej zakrojone pod spodziewany stały przyrost liczby ludności (rozwój zwłaszcza na północy i zachodzie, głównie w pobliżu obwodnicy Tarnowa Podgórnego). Planowanie przestrzenne – w tym poprawa obecnego zagospodarowania i zapewnienie ładu przestrzennego w nadchodzących dziesięcioleciach – jest niewątpliwie jednym z najpoważniejszych wyzwań dla gminy i prawdopodobnie jednym z największych ograniczeń trwałego rozwoju (potencjalny nasilający się konflikt między funkcją mieszkaniową a gospodarczą).

Promocja gminy

Gmina jest rozpoznawalna w skali regionalnej i krajowej jako atrakcyjne miejsce do prowadzenia działalności gospodarczej. Firmy deweloperskie zajmujące się obsługą inwestycji dużych przedsiębiorstw stale monitorują tutejszą ofertę terenów inwestycyjnych (tak było w przypadku Amazona – dwie duże firmy deweloperskie Panattoni i Goodman oferowały Amazonowi dwie różne działki w Tarnowie Podgórnym, wszczęto nawet dwa postępowania o wydanie pozwolenia na budowę, ostateczne Amazon wybrał ofertę Panattoni). Mimo to urząd gminy cały czas promuje gminę, korzystając z różnych kanałów. Gmina ma profesjonalną stronę internetową ze specjalną sekcją dla przedsiębiorców i inwestorów, ma także aktywny profil facebookowy.

Urząd wykazuje dużą innowacyjność w podejmowaniu działań promocyjnych. Można tu wskazać dwa przykłady. W 2009 r. ogłoszono konkurs („Zameldowany – Uprzywilejowany”), w którym wśród osób zameldowanych w gminie miał być rozlosowany samochód (Peugeot 107). Bezpośrednim celem akcji było skłonienie niezameldowanych mieszkańców do dokonania zgłoszenia meldunkowego (w ocenie władz gminy ten cel został w zadowalającym stopniu zrealizowany). Celem pośrednim była natomiast promocja. Udało się to osiągnąć, ponieważ zaoferowanie wartościowej nagrody w zamian za meldunek przykuło uwagę mediów. Drugim przykładem jest konferencja „Odkodowany Biznes – Odkodowany Samorząd” zorganizowana po raz pierwszy w 2014 r. Jej celem jest zgromadzenie w Tarnowie Podgórnym samorządowców i przedsiębiorców z Polski i zagranicy oraz zwrócenie uwagi mediów. W działaniach promocyjnych samorząd chce w przyszłości w większym stopniu tworzyć wizerunek gminy jako miejsca nie tylko przyjaznego biznesowi, ale także atrakcyjnego do mieszkania oraz spędzania wolnego czasu (ma do zaoferowania m.in. jezioro w Lusowie z nowoczesną plażą oraz Tarnowskie Termy z planowanym Parkiem Zdrowia).

Współpraca z innymi jednostkami samorządu

Samorząd gminy współpracuje z ościennymi gminami oraz władzami powiatowymi i regionalnymi. Głównym i najważniejszym partnerem jest miasto Poznań. Dzięki dobrym relacjom udało się włączyć gminę do projektu rozbudowy i modernizacji infrastruktury kanalizacyjnej, realizowanego przez Poznań. W efekcie skanalizowana została wschodnia część gminy. Współpraca dotyczy także komunikacji, która jest stopniowo integrowana (od 2016 r. ma obowiązywać wspólny bilet komunikacji miejskiej), oraz wychowania i oświaty, a zwłaszcza refundowania kosztów uczęszczania do przedszkoli i szkół dzieci i młodzieży spoza terenu danej jednostki. Taką współpracę gmina nawiązała nie tylko z Poznaniem, ale także z innymi okolicznymi gminami. Ponieważ Tarnowo Podgórne ma rozbudowaną infrastrukturę zbiórki i składowania odpadów, może oferować usługi w tym zakresie okolicznym gminom (tarnowska spółka komunalna uczestniczy w przetargach ogłaszanych przez okoliczne gminy i je wygrywa).

Platformą współpracy jest Stowarzyszenie Metropolia Poznań. Wobec braku rozwiązań systemowych (na poziomie krajowym) współpraca w ramach tego stowarzyszenia nie jest tak efektywna, jak można by oczekiwać. Instrumentem pogłębiającym współpracę są Zintegrowane Inwestycje Terytorialne. W ich ramach Tarnowo Podgórne korzysta głównie w zakresie rozwoju infrastruktury transportowej, zwłaszcza transportu publicznego. Strategicznym dla władz gminy zamierzeniem, wymagającym zaangażowania wielu partnerów, jest stworzenie połączenia szynowego z centrum Poznania. Według informacji uzyskanych w urzędzie kluczowi partnerzy (miasto Poznań, powiat poznański) są zainteresowani realizacją tego przedsięwzięcia.

Instytucje otoczenia biznesu

Ze względu na położenie tuż przy Poznaniu w gminie w zasadzie nie ma typowych instytucji otoczenia biznesu. Wystarczająca jest oferta jednostek zlokalizowanych w Poznaniu. Zwłaszcza że stolica Wielkopolski dysponuje stosunkowo dobrze rozwiniętym w skali kraju systemem instytucji otoczenia biznesu (por. Bąkowski, Mażewska 2012; Płoszaj 2013a). Dostępne są zarówno jednostki oferujące proste usługi, jak i zaawansowane wsparcie, w tym bazujące na zasobach poznańskiego ośrodka akademickiego.

Ważną instytucją działającą w Tarnowie Podgórnym jest Tarnowskie Stowarzyszenie Przedsiębiorców (TSP). Pełni ono funkcję integrującą środowisko (comiesięczne spotkania) oraz podejmuje działania zmierzające do podnoszenia kompetencji przedsiębiorców, nawiązywania nowych kontaktów i współpracy. Stowarzyszenie organizuje konkurs dla młodzieży „Mój Pomysł na Biznes”. Jego uczestnikami mogą być gimnazjaliści i licealiści. Konkurs ma już długą tradycję – w 2015 r. odbyła się XII edycja – zdobył też wsparcie i rozpoznawalność w lokalnym środowisku.