Historia gminy sięga XII wieku, przy czym pierwsze wzmianki w źródłach dotyczą miejscowości Lusowo, która obecnie jest małą osadą zamieszkałą przez mniej niż 1,5 tys. osób. W połowie XV wieku zbudowano w Tarnowie kościół gotycki. Dopiero w 1920 r. do nazwy Tarnowo dodano określenie „Podgórne”, przy okazji przywracania polskich nazw miejscowości – w zaborze pruskim funkcjonowała niemiecka nazwa Schlehen. Przez wieki rozwój tych terenów związany był z rolnictwem (jeszcze w 1938 r. na 17 najbogatszych mieszkańców gminy tylko czterech nie było rolnikami – lekarz, ksiądz, piekarz i rzeźnik). W XIX w. nastąpił stopniowy napływ osadników niemieckich. W 1901 r. gromada niemiecka wzniosła budynek gminy, kościół ewangelicki oraz szkołę. W późniejszych latach powstały poczta, apteka, domy dla lekarza i weterynarza. Niemcy zorganizowali kasę oszczędnościowo-pożyczkową oraz spółdzielnie rolno-spożywcze i usługowe. Tarnowo stało się wzorcową pruską wsią kolonizacyjną.
Od połowy lat dziewięćdziesiątych Tarnowo Podgórne jest postrzegane jako gmina sukcesu. Świadczą o tym liczne nagrody i wysokie pozycje w rankingach przyznawane gminie i osobom z nią związanym, zwłaszcza od końca lat dziewięćdziesiątych, jednak warto dodać, że już w 1979 r. Tarnowo zwyciężyło w ogólnopolskim konkursie „Gmina – Mistrz Gospodarności”.
Gmina dobrze wykorzystała szansę związaną z odrodzeniem samorządności i przemianami ustrojowymi po 1989 r. Kluczową postacią w jej rozwoju w latach dziewięćdziesiątych był Waldy Dzikowski. Pełnił on funkcję wójta od 1990 do 2001 r. Następnie uzyskał mandat poselski z listy Platformy Obywatelskiej (do sejmu dostawał się w kolejnych sześciu kadencjach). Dzikowski postrzegany jest jako modelowy przykład lokalnego lidera. Do dzisiaj samorządowcy i mieszkańcy gminy nawiązują do tej postaci.
Od trzydziestu lat liczba mieszkańców gminy stale się zwiększa. W 2013 r. w mieszkało tu 22,5 tys. osób (o 9 tys. więcej w porównaniu z rokiem 1993 r.).
Główną miejscowością gminy jest wieś Tarnowo Podgórne, w której zlokalizowano urząd gminy oraz najważniejsze instytucje. Jednocześnie pod względem liczby ludności ustępuje ona miejsca miejscowości Przeźmierowo położonej we wschodniej części gminy, tuż przy granicy z Poznaniem. W 2013 r. w Tarnowie mieszkało około 4,9 tys. osób, a w Przeźmierowie 6,2 tys. Mimo istotnego przyrostu liczby mieszkańców w obu miejscowościach proporcja między nimi utrzymuje się na zbliżonym poziomie od początku lat dziewięćdziesiątych.
Tekst Adama Płoszaja Koniunktura gospodarcza i mobilizacja społeczna – studium przypadku: Tarnowo Podgórne zaczerpnięty został z książki Polska gmina 2015 pod redakcją Grzegorza Gorzelaka, Euroreg, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 300-316. Prezentujemy go za zgodą wydawcy i autora
GMINNE KALENDARIUM
1142 – Mieszko III Stary nadaje Lusowo biskupstwu poznańskiemu
10 lutego 1293 – data dokumentu, w którym po raz pierwszy wymieniono wieś Tarnowo
1288 – powstaje pierwsza parafia rzymsko-katolicka w Lusowie – pierwsze informacje pisane o Rumianku i pierwsze wzmianki o Swadzimiu
1293-1317 – powstaje parafia Tarnowska
1344 – pierwsza wzmianka o Jeziorze Wielkim (dzisiaj Kierskim)
1360 – pierwsza informacja o Baranowie, gdzie istniała osada młyńska oraz o sołtysie Godzisławie
1388 – pierwsza wzmianka o Chybach
1400 – pierwszy znany ksiądz z Ceradza – Jan
1402 – wiadomo, że Jankowice są wsią lokowaną na prawie niemieckim
1409 – dziedzicem Sadów jest Lusiegniew
1423 – pleban z Ceradza ksiądz Filip procesuje się w sprawach majątkowych z plebanem z Mieściska, z Piotrem Skórą z Gaju, z dziedzicami Ceradza Nowego
1429 – pleban z Lusowa otrzymuje od Kapituły Poznańskiej staw rybny i zagrodę z rybakiem
1431 – Szczepan z Chyb studiuje na Akademii Krakowskiej. Później Szczepan z Chyb był pisarzem w kancelarii królewskiej, kanonikiem poznańskim, posłem Władysława Jagiełły do Mistrza Krzyżackiego
1454 – rycerz Filip z Chyb wzięty do niewoli przez Krzyżaków w bitwie pod Chojnicami
1490 – 1502 – zbój Chwał zwany Magnusem – dziedzicem Chyb. Napadał głównie na kupców
1495 – Piotr i Wojciech Konarzewscy sprzedają za 512 grzywien Ceradz Stary (Kościelny) Grzegorzowi z Jankowic
I poł. XVI w. – zbudowano pierwszy murowany kościół w Ceradzu
1510 – w Jankowicach są dwie karczmy
1511 – wiadomo, że w Górze jest dwór
1531 – najstarsze wiadomości o dworze w Jankowicach
1538 – pustkowie Przeźmierowo kupione przez Wincentego Kierskiego
1562 – dwór w Sierosławiu siedzibą Sierosławskich
1566 – proces o uprowadzenie kmiecia Tomasza Gnata. Wartość sporu wyceniono na 100 grzywien
1580 – Tarnowo własnością biskupów poznańskich; mieszka tu 3 zagrodników, 11 komorników, 3 rzemieślników i karczmarz
1620 – oszacowano, że Swadzim jest wart 17 000 zł, Napchanie – 22 000 zł, Chyby – 5 000 zł
1695 – w Ceradzu Kościelnym istnieje szpital związany z parafią a przy parafii w Tarnowie funkcjonuje szkoła
1698 – w Rumianku istnieje niewielki dworek
1709 – w Chybach mieszkają chłopi oraz karczmarz, kowal, młynarz, rybak i owczarz
1737 – przy parafii w Tarnowie istnieje szpital
1774 – w Lusowie jest 30 dymów, tzn. domów, gospodarstw
18 marca 1785 – papież Pius VI wystawia dla kościoła tarnowskiego dziesięcioletni przywilej odpustowy
1793 – teren Wielkopolski na 123 lata włączony do Prus
1795 – kościół w Tarnowie otrzymuje obraz Chrystusa podającego klucze św. Piotrowi
koniec XVIII w. – w Tarnowie jest 20 domów, w Kokoszczynie –10, w Górze – 6, w Baranowie – 7, w Lusowie – 3, w Swadzimiu – 21, w Sadach – 7, w Lusówku – 12, w Sierosławiu – 12, w Kobylnikach – 4, w Rumianku – 7, w Jankowicach 20, w Ceradzu Starym 13, w Nowym 20. – w Tarnowie zaczynają się osiedlać Niemcy i Żydzi
1806 – Napoleon Bonaparte witany w Tarnowie
1813 – Tarnowo zajęte przez Armię Rosyjską. Kończą się wojny napoleońskie, Tarnowo wraca do Prus
1826 – z Poznania w kierunku na Pniewy i Berlin powstaje szeroka i nowoczesna – jak na ówczesne czasy – droga utwardzona tłuczniem – przystosowana do cięższych pojazdów
1831/32 – cholera azjatycka sieje śmierć wśród mieszkańców Tarnowa, nawroty zarazy następują w latach 1837, 1848, 1852, 1866
1843 – powstaje Prowincjonalny Fundusz Budowy Dróg Publicznych. Z jego środków zbudowano drogi Tarnowo–Góra–Kaźmierz oraz Tarnowo–Kokoszczyn–Przybroda
luty 1845 – kończy się okres nadawania chłopom ziemi na własność
1848 – w wyniku walk Wiosny Ludów ginie 6 Tarnowian
poł. XIX w. – wieś jest podzielona na gminę złożoną z samodzielnych gospodarstw i dobra dworskie – stąd dwóch sołtysów w Tarnowie
wiek XIX – dobra dworskie w Tarnowie i folwarki w Górze, Jankowicach, Lusowie i Sierosławiu – własnością niemiecką
1866 – umiera proboszcz parafii Tarnowo Walerian Breański – powstaniec listopadowy, porucznik odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari
1877 – zakończono pobieranie opłat drogowych na rogatkach
1880 – powstaje Kółko Rolnicze w Ceradzu Kościelnym, w 1884 w Lusowie, w 1907 w Tarnowie
1899 – początek wielkich prac melioracyjnych w gminie – w odpowiedzi na żywioł niemiecki Polacy organizują Katolickie Towarzystwo Robotników Polskich, działa Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”
1901 – gromada niemiecka stawia budynek gminy, kościół ewangelicki, szkołę. Potem pocztę, aptekę, restaurację, dom dla lekarza i weterynarza. Niemcy organizują kasę oszczędnościowo–pożyczkową, spółdzielnie rolno–spożywcze i usługowe. Tarnowo staje się wzorcową pruską wsią kolonizacyjną.
1907 – powstaje Bank Ludowy
1914 – do armii pruskiej na I wojnę światową zabrano stąd 74 Polaków
1918 – na koniec wojny z wójtostwa tarnowskiego 417 osób walczy w armii pruskiej, 33 osoby – w rosyjskiej, w austriackiej – 11
27 grudnia 1918 – na wieść o wybuchu Powstania Wielkopolskiego w Tarnowie, Lusówku i Ceradzu powstają ośrodki powstańcze
1919 – pierwsze wolne wybory sołtysów i ławników. Temat pierwszego zebrania sołtysów: wybory gminne, pomoc wdowom i sierotom, przydział rowerów
20 września 1920 – do nazwy Tarnowo dodano określenie Podgórne
1920 – przywrócono polskie nazwy: Tarnowo (niem. Schlehen), Rumianek (Runheln), Kokoszczyn (Kochfeld), Góra (Gurten), Edwardowo (Edwardsfelde), Ceradz Kościelny (Ceradz Kirche), Przybroda (Bohrefeld)
1921 – powstaje Koło Śpiewu im. Feliksa Nowowiejskiego
1923 – w gminie zarejestrowanych jest 27 rzemieślników
1921 – wójtostwo w Tarnowie liczy 7 416 mieszkańców
1924 – w wójtostwie zarejestrowano trzy samochody osobowe
1929 – powstaje pierwsza stacja benzynowa w Tarnowie
1930 – zarejestrowano 53 odbiorniki radiowe
1935 – Tarnowo gminą podzieloną na 11 gromad
1937 – na kulturę i sztukę gmina przeznaczyła 7,20 zł, dwa lata później już 315 zł
1938 – na terenie gminy działają 3 straże pożarne i 4 pogotowia przeciwpożarowe – z 17 najbogatszych mieszkańców gminy tylko 4 to nie rolnicy (lekarz, ksiądz, piekarz i rzeźnik)
1939 – gmina zadłużona na 80 tys. zł, tj. na 80% dochodów(!) – w 10 szkołach 26 nauczycieli uczy 1411 dzieci
9 września 1939 – pierwszy dzień okupacji hitlerowskiej. Mieszkańcy zostają poddani eksterminacji; m. in. 10 października 1940 – wysiedlono mieszkańców Lusowa
25 stycznia 1945 – oddziały Armii Czerwonej wkraczają do Tarnowa
1945 – Tarnowo siedzibą gminy, od 1954 Tarnowo, Lusówko i Przeźmierowo siedzibami gromad
1950 – w gminie mieszka 5680 mieszkańców, w tym 51 Niemców – GS „SCh” przejmuje od osób prywatnych piekarnię, sklep spożywczy, młyn, śrutownik, warsztat kowalski, warsztat kołodziejski – powstaje LZS w Tarnowie
1956 – zelektryfikowano Przeźmierowo, koniec lat 50–tych w Tarnowie i Sadach postawiono lampy uliczne
1964 – obchody 500–lecia kościoła parafialnego w Tarnowie
1970 – otwarto Dom Kultury
1973 – Tarnowo ponownie siedzibą gminy z 16 sołectwami
1979 – Tarnowo zwycięża w ogólnopolskim konkursie „Gmina mistrz gospodarności”
I poł. lat 80-tych – wybudowano trasę szybkiego ruchu E–8
1987 – niespotykane gradobicie niszczy większą część płodów rolnych
27 maja 1990 – pierwsze wolne wybory samorządowe po wojnie
12 czerwca 1990 – Waldy Dzikowski wójtem gminy Tarnowo Podgórne
1991 – otwarto nową szkołę w Przeźmierowie, później dobudowano halę sportową i kompleks boisk – nowe budynki szkolne w Lusówku i Ceradzu Kościelnym
1993 – rozruch oczyszczalni w Przeźmierowie
1993-1998 – intensywna telefonizacja gminy
1994 – wszystkie miejscowości w gminie mają wodociągi – w Lusowie powstaje Towarzystwo Pamięci Generała Józefa Dowbora Muśnickiego
1996 – nowa szkoła w Lusowie, od 1998 roku z salą gimnastyczną
1997 – Waldy Dzikowski Wielkopolskim Burmistrzem/Wójtem Roku, Rada Gminy uchwala herb oraz flagę gminy
1998 – wszystkie miejscowości mają dostęp do gazu ziemnego – gmina liczy 14 711 mieszkańców
1999 – lokalne pismo „Sąsiadka – Czytaj” ma 36 stron i ukazuje się w 6 tys. egzemplarzy
1999 – Kapituła Nagrody Gospodarczej uznaje Gminę Tarnowo za najlepszą w Polsce
2000 – otwarcie nowoczesnego Gimnazjum w Tarnowie Podgórnym
2001
- Gmina Tarnowo Podgórne uznana za najlepszą gminę w Polsce – I miejsce w rankingu „Rzeczpospolitej”,
- Wójt Waldy Dzikowski zostaje Posłem RP
- Rada Gminy wybiera Krzysztofa Krzysztofiaka na Wójta
2002 – wybory samorządowe – Wójtem został Kazimierz Marchlewski
2003 – oddano do użytku halę sportową w Tarnowie Podgórnym, wybudowano drogę gminną w Lusówku – inwestycja współfinansowana przez Fundusz Europejski – SAPARD
2004 – uroczyste obchody wejścia Polski do Unii Europejskiej
2005 – oddano do użytku Centrum Sportu i Rekreacji w Sadach
2006 – wybory samorządowe – Wójtem został Tadeusz Czajka
2007 – Gmina Tarnowo Podgórne uhonorowana Godłem Promocyjnym TERAZ POLSKA – jako jedna z trzech gmin wiejskich w Polsce.
2008 – w Tarnowie Podgórnym Mistrzostwa Europy w Koszykówce Kobiet U20
2009
- oddanie do użytku hali sportowej w Zespole Oświatowo-Sportowym w Baranowie
- na koniec roku liczba mieszkańców przekracza 20.000
2010
- otwarcie nowoczesnej plaży w Lusowie
- obchody 20–lecia Samorządu Terytorialnego, nadanie rondom na obwodnicy Tarnowa Podgórnego imion Lecha Wałęsy, Jacka Kuronia i Tadeusza Mazowieckiego, a samej obwodnicy – aleja Solidarności
- wybory samorządowe – Wójtem Gminy ponownie zostaje wybrany Tadeusz Czajka
2011
- w Tarnowie Podgórnym odbywają się międzynarodowe mistrzostwa XX Memoriał Wacława Ziółkowskiego i XV Poland Open w zapasach kobiet
uchwalenie Planu Rozwoju Lokalnego 2012-2016
2012
- Gmina Tarnowo Podgórne zajmuje III miejsce w Rankingu Samorządów „Rzeczpospolitej” w kategorii Najlepsza Gmina Wiejska
- Wójt Tadeusz Czajka otrzymuje tytuł Lidera Samorządu 2012 podczas VI Forum Regionów w Krynicy
- Gmina Tarnowo Podgórne zajęła czwarte miejsce w rankingu „Zrównoważonego Rozwoju Jednostek Samorządu Terytorialnego” w kategorii Gminy wiejskie
- Wójt Tarnowa Podgórnego Tadeusz Czajka – Najlepszym Wójtem Roku 2012, Gmina Tarnowo Podgórne – Samorządem Przyjaznym Przedsiębiorczości
2013
- Wójt Tadeusz Czajka ustanawia wyróżnienie „Aktywny Lokalnie”, które wręczane jest podczas Koncertu Noworocznego. Pierwsze tytuły otrzymują: Wojciech Janczewski, Jacek Dobrzeniecki i Grzegorz Wasielewski
- w maju ukazuje się I tom „Dziejów Gminy Tarnowo Podgórne”
- Gmina Tarnowo Podgórne zajęła pierwsze miejsce w dziewiątej edycji Rankingu Samorządów Rzeczpospolitej.
2014
- 21 i 22 odbywa się I Ogólnopolska Konferencja Odkodowany Biznes Odkodowany Samorząd, której organizatorami są Gmina Tarnowo Podgórne i Tarnowskie Stowarzyszenie Przedsiębiorców
- Wójt Tadeusz Czajka otrzymał tytuł Samorządowego Menedżera Regionu w rankingu Filary Polskiej Gospodarki organizowanym przez redakcję Pulsu Biznesu
- zakończenie renowacji 700-letniego kościoła w Tarnowie Podgórnym
- otwarcie Centrum Kultury Przeźmierowo
- otwarcie Centrum Logistyczno-Dystrybucyjnego AMAZON
- w wyborach samorządowych wójtem na kolejna kadencję został Tadeusz Czajka, radnych po raz pierwszy wybierano w jednomandatowych okręgach wyborczych
- Gmina Tarnowo Podgórne otrzymała tytuł „Gmina 25-lecia”
2015
- rok poświęcony obchodom 25 lat odrodzonego samorządu lokalnego
- opracowano Plan Rozwoju Lokalnego na lata 2016-2020
- rozpoczyna się rewitalizacja Zespołu Pałacowo-Parkowego w Jankowicach (na potrzeby Centrum Aktywności Senioralnej i Samorządowej Szkoły Muzycznej)
- 29 maja otwarcie Parku Wodnego Tarnowskie Termy (www.tarnowskie-termy.pl)
- ruszył Gminny Program Budowy Mieszkań
- V Europejskie Spotkanie Orkiestr odbyło się w Tarnowie Podgórnym
- przy Szkole Podstawowej w Lusowie osłonięto pierwszy w Polsce pomnik gen. Józefa Dowbora Muśnickiego
2016
- rozpoczynają się prace związane z budową linii 400 kV, przebiegającej przez Gminę Tarnowo Podgórne
- obchody 1050 rocznicy Chrztu Polski (gminne obchody: 9-17 kwietnia)
- otwarcie Rynku w Przeźmierowie
- Gmina Tarnowo Podgórne zajęła drugie miejsce w rankingu Miast Atrakcyjnych dla Biznesu w kategorii do 50 000 mieszkańców
- uruchomiono program Budżet Inicjatyw Społecznych
- powołane zostają Rada Seniorów i Młodzieżowa Rada Gminy
- Wójt Tadeusz Czajka otrzymał tytuł Samorządowego Menedżera Regionu 2016, przyznawany przez redakcję Pulsu Biznesu
2017
- integracja komunikacji Miasta Poznania i Gminy Tarnowo Podgórne
- Gmina Tarnowo Podgórne wychodzi ze Związku Międzygminnego Centrum Zagospodarowania Odpadów „Selekt”
2018
- 13 maja – otwarcie Pałacu Jankowice
- 11 września – przekazanie kluczy do 18 mieszkań w ramach Gminnego Programu Budowy Mieszkań z Dojściem do Własności
- 21 października – wybory samorządowe VIII kadencji: wybrano 21 radnych, a Wójtem ponownie został Tadeusz
Czajka
2019
- 6 września – otwarcie nowego budynku Warsztatów Terapii Zajęciowej w Tarnowie Podgórnym
- 16 września – rusza Program leczenia niepłodności metodą in vitro dla mieszkańców Gminy Tarnowo Podgórne
na lata 2019-2020 - 5 października – otwarcie nowej bazy TPBUS
- rozpoczęcie budowy Zespołu Szkół Technicznych Tarnowo Podgórne
- obchodzimy Święto Wolności z zespołem Mazowsze
- jesienią odbyło się Europejskie Spotkanie Orkiestr goszczące orkiestry z Włoch, Niemiec i Litwy
- zakończenie prac nad wschodnią obwodnicą Tarnowa Podgórnego
2020
- 11 marca – wprowadzenie pierwszych obostrzeń w związku z pandemią koronawirusa
- 1 kwietnia – oddanie do użytku Szkoły Podstawowej w Przeźmierowie po rozbudowie
- I edycja Festiwalu Talentów i Pasji
- 31 sierpnia – uroczyste otwarcie Zespołu Szkół Technicznych Tarnowo Podgórne, otwarcie 3 nowych rond w Tarnowie Podgórnym im. Gmin Partnerskich, Prezydenta Pawła Adamowicza i Profesora Jerzego Regulskiego
- Gmina Szemud dołącza do grupy gmin partnerskich
2021
- kolejny rok pandemii
- Certyfikat Srebrny „Profesjonalny UTW” dla Uniwersytetu III Wieku w Tarnowie Podgórnym
- 28 i 29 sierpnia I edycja Ogólnopolskiego Festiwalu Piosenki Tarnowo Podgórne
- utworzenie Spółdzielni Socjalnej TAROKA (uchwała podjęta przez trzy gminy: Tarnowo Podgórne, Rokietnica i Kaźmierz)
- otwarcie (po remoncie) Dworku w Sierosławiu
- 10-lecie Koła Śpiewu im. F. Nowowiejskiego w Tarnowie Podgórnym (obchody przesunięte na 2022 r. ze względu na pandemię)
- Drużynowe Mistrzostwa Świata w kręglach klasycznych w Tarnowie Podgórnym
- samorządowy protest przeciwko drastycznym podwyżkom cen gazu
2022
- 20-lecie Młodzieżowej Orkiestry Dętej Gminy Tarnowo Podgórne
- I Gala Sportu w Gminie Tarnowo Podgórne
- 24 lutego – wybuch wojny w Ukrainie (w odpowiedzi – akcje pomocy humanitarnej dla uchodźców, zbiórki na zakup karetek i pojazdów specjalistycznych dla Kamieńca Podolskiego)
- 20 lat projektu Teatr w Każdej Wiosce
- rozpoczęcie prac nad Planem Rozwoju Lokalnego 2023-2028 (powszechne głosowanie mieszkańców nad zgłoszonymi projektami – 20 listopada)
- otwarcie Centrum Integracji Obywatelskiej w Przeźmierowie
- otwarcie pola golfowego Black Water Links Tarnowo Podgórne
- Gmina organizuje sprzedaż węgla po preferencyjnych cenach
2023
- powstanie Społecznego Parku Tarnowo Podgórne
- 11 lutego przekroczono pułap 5 000 litrów zebranej krwi na akcjach honorowego krwiodawstwa Stowarzyszenia DAR SERC z Tarnowa Podgórnego
- uruchomienie elektronicznej Karty Mieszkańca Gminy Tarnowo Podgórne
- zakończenie modernizacji i rozbudowy oczyszczalni ścieków Tarnowskiej Gospodarki Komunalnej TP-KOM w Tarnowie Podgórnym
- otwarcie Tarnowskich Tężni
- wybory parlamentarne (wyniki w Gminie: Sejm: największe poparcie Koalicja Obywatelska – 49.20%, Senat: mandat uzyskał Waldy Dzikowski – 75,07%, frekwencja 86,61% (!), referendum – frekwencja: 28,81%)