Ważniejsze informacje gospodarcze
Tarnowo Podgórne jest jedną z 17 gmin położonych w powiecie poznańskim, w której na 101 km2 mieszka około 27 tys. mieszkańców. Posiada jeden z największych budżetów w województwie wielkopolskim. Podstawowym celem realizowanych przez Gminę inwestycji jest podwyższanie komfortu życia mieszkańców, głównie poprzez zaspokajanie wysokich wymagań i oczekiwań co do infrastruktury technicznej i społecznej.
Gmina Tarnowo Podgórne posiada 450 ha przeznaczonych pod aktywizację gospodarczą. Jednym z obszarów wspierania przez gminę lokalnej przedsiębiorczości są działania skierowane na przestrzenne i infrastrukturalne przygotowanie terenów do zagospodarowania – dziś wszystkie tereny inwestycyjne posiadają dostęp do podstawowych mediów.
W efekcie z roku na rok wzrasta liczba podmiotów gospodarczych, zarówno fabryk znanych koncernów, jak i mniejszych, lokalnych przedsiębiorstw. Obecnie na terenie Gminy Tarnowo Podgórne działa ponad 5 500 firm, które dają blisko 55 tysięcy miejsc pracy. To największy rynek pracy w otoczeniu Poznania (drugi w Wielkopolsce – po Poznaniu – rynek pracy dla dojeżdżających). Ponad 250 firm to podmioty z udziałem kapitału zagranicznego, które zainwestowały blisko 1 mld dolarów.
Dotychczasowi inwestorzy reprezentują szeroką paletę branż, m.in. logistyczną, handlową, poligraficzną, motoryzacyjną, spożywczą. Natomiast wśród potencjalnych inwestorów chętnie widziani są przedstawiciele nowoczesnych, innowacyjnych technologii.
Polecamy Państwa uwadze tekst Adama Płoszaja Koniunktura gospodarcza i mobilizacja społeczna – studium przypadku: Tarnowo Podgórne zaczerpnięty został z książki Polska gmina 2015 pod redakcją Grzegorza Gorzelaka, Euroreg, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 300-316. Prezentujemy go za zgodą wydawcy i autora.
Pozycja gminy w regionie
Pod względem rozwoju społeczno-gospodarczego Tarnowo Podgórne wyróżnia się zarówno na tle województwa wielkopolskiego, jak i kraju. Jest to przewaga trwała, widoczna od co najmniej dwudziestu lat (por. Gorzelak, Jałowiecki 1998). W 2012 r. dochody własne budżetu miasta wraz z udziałem w podatkach PIT i CIT (odpowiednik PKB na poziomie lokalnym) w przeliczeniu na mieszkańca stanowiły 251% średniej krajowej i 262% średniej wojewódzkiej. Wartość tego wskaźnika była ponadto wyraźnie wyższa niż w Poznaniu (142%). Dziesięć lat wcześniej – w 2002 r. – gmina notowała podobną przewagę: 259% średniej krajowej, 275% średniej wojewódzkiej oraz 160% wobec Poznania. Tarnowo Podgórne jest zatem liderem w skali subregionalnej (obszaru metropolitalnego Poznania), regionalnej oraz krajowej.
Tak dobrą pozycję gmina zawdzięcza trwającemu od lat dziewięćdziesiątych boomowi inwestycyjnemu, przejawiającemu się głównie w napływie inwestycji zewnętrznych, w dużej mierze zagranicznych (por. Domagalski, Kacprzak, Staszewska 2008; Kacperska 2001; Wdowicka 2002). Dodatkowo procesy rozwojowe są wzmacniane dużą aktywnością lokalnych przedsiębiorców. Nowe inwestycje powstają i prosperują mimo wyrażanych od końca lat dziewięćdziesiątych XX w. obaw o małą trwałość zaangażowania zagranicznego oraz wydrenowanie lokalnego rynku pracy.
Do tej pory udaje się równoważyć zapotrzebowanie na pracowników dojazdami z okolicznych gmin, a także z Poznania. Stolica województwa jest rezerwuarem nie tylko osób o wysokich kompetencjach, ale także pracowników niewykwalifikowanych.
Dobra kondycja finansowa gminy sprawia, że podlega ona obowiązkowi tzw. janosikowego (wpłata z przeznaczeniem na część równoważącą subwencji ogólnej, por. Obrębalski 2013). Od wielu lat wysokość tej daniny utrzymuje się na poziomie około 10 mln zł rocznie. W 2012 r. janosikowe stanowiło 13% dochodów budżetu gminy.
Kryzys i jego wpływ na sytuację gminy
Światowy kryzys gospodarczy, który rozpoczął się w 2008 r., a w Polsce przyjął formę łagodnej stagnacji, spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego, nie dotknął Tarnowa Podgórnego w sposób znaczący. Nie odnotowano „tąpnięcia” w dochodach własnych gminy, co świadczy o tym, że działające tu przedsiębiorstwa nie zostały dotknięte kryzysem. Nie zanotowano także wzmożonych zwolnień grupowych związanych z ograniczaniem działalności firm czy zwiększonej liczby bankructw przedsiębiorstw. Przeciwnie, w latach 2008–2012 liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw wzrosła. Niemniej w latach 2008–2012 zwiększyła się liczba bezrobotnych, z 125 do 358 osób, czyli prawie trzykrotnie, ale w odniesieniu do liczby osób w wieku produkcyjnym zamieszkałych w gminie było to bardzo mało – wzrost z 0,9% do 2,4%. Taki poziom wskaźnika świadczy o tym, że problem bezrobocia w zasadzie w gminie nie występuje. Co więcej, w latach 2008–2012 liczba pracowników przedsiębiorstw działających w Tarnowie i zatrudniających co najmniej dziewięć osób wzrosła z 17,5 tys. do 18,7 tys. Natomiast biorąc pod uwagę tylko mieszkańców gminy, liczba osób pracujących (na terenie gminy lub poza nią) wzrosła z 11,8 tys. do 14 tys.
Brak negatywnych skutków światowego kryzysu i krajowego spowolnienia gospodarczego dla koniunktury w Tarnowie Podgórnym świadczy o stosunkowo dużej odporności (rezyliencji) lokalnego systemu gospodarczego na zewnętrzne szoki czy niekorzystne tendencje (por. Taleb 2013; Celińska-Janowicz, Płoszaj 2015).
Struktura gospodarcza i jej zmiany
Obecnie na terenie gminy Tarnowo Podgórne działa prawie 5000 przedsiębiorstw. Nieco ponad 600 należy do sektora przemysłowego, a zdecydowana większość to firmy usługowe i handlowe. Na 10 tys. ludności przypada prawie 1,4 tys. osób prowadzących działalność gospodarczą. W 2012 r. liczba podmiotów zarejestrowanych w REGON na 1000 mieszkańców wynosiła 196, czym Tarnowo Podgórne znacząco przewyższało średnią krajową (100) oraz wojewódzką (109), a nawet wartość wskaźnika dla Poznania (183).
Ponad 250 firm funkcjonujących w Tarnowie Podgórnym to podmioty z udziałem kapitału zagranicznego. Inwestycje zagranicznych firm szacowane są na ponad 1 mld dolarów. Struktura branżowa przedsiębiorstw jest bardzo zróżnicowana. Obecne są zarówno firmy produkcyjne, jak i usługowe, logistyczne, handlowe (hurtownie oraz wielkopowierzchniowe sklepy detaliczne, np. Auchan, Decathlon, Leroy Merlin). W branży logistycznej najbardziej rozpoznawalną inwestycją jest otwarte w drugiej połowie 2014 r. centrum dystrybucyjne firmy Amazon (do 5,5 tys. pracowników w szczycie świątecznym). Inne duże zakłady logistyczne należą do takich firm, jak: grupa Muszkieterowie, Prologis, Lidl, Schenker, Suus. W branży motoryzacyjnej działają: Man, Kayser, Scania i Volvo. W branży spożywczej: Strauss Cafe, Coca-Cola, Mondelez (słodycze), Millano (wyroby cukiernicze), Glutenex (żywność bezglutenowa). Branża poligraficzna reprezentowana jest m.in. przez: PolskaPresse, Saueressing, POL-MAK czy Schattdecor (okleiny dekoracyjne dla przemysłu meblarskiego). W gminie jest duża fabryka wyrobów tytoniowych oraz główna siedziba Imperial Tobacco Polska. Ponadto można wskazać szereg innych branż, np.: produkcję maszyn i urządzeń (Zakłady Mechaniczne Kazimieruk), wyrobów elektronicznych (Kimball Electronics), saun fińskich (AMS Sauna), mebli (Balma) czy opakowań kartonowych (Hammer Poznań). Obecne są tu przedstawicielstwa handlowe wielu firm zagranicznych, takich jak: Herlitz, Stihl, Grundfos, Buderus, Hammer, Hansgrohe, Rehau, Remmers.
O krajobrazie gospodarczym gminy decydują zatem duże inwestycje zagraniczne oraz – choć w zdecydowanie mniejszym stopniu – krajowe spoza terenu gminy (np. Zakłady Mechaniczne Kazimieruk, które po dziesięcioleciach rozwoju w Poznaniu, w 2010 r. otworzyły fabrykę w Tarnowie). Są także przykłady firm lokalnych, które zaczynały od zera i rozwinęły się w duże przedsiębiorstwa aktywne na rynku krajowym lub/i międzynarodowym (np. Balma – fabryka mebli biurowych).
Rynek pracy
Sytuacja na rynku pracy w Tarnowie Podgórnym jest bardzo dobra. Według szacunków urzędu gminy działające tu firmy dają pracę około 55 tys. osób (wliczając sezonowych pracowników Amazona w szczycie przedświątecznym). Jest to prawie dwa razy więcej niż liczba mieszkańców gminy. Oficjalne dane uwzględniające jedynie firmy zatrudniające dziewięć i więcej osób wskazywały, że w 2012 r. w takich podmiotach zatrudnionych było 18,7 tys. osób. Tarnowo Podgórne jest zatem gminą o dużym znaczeniu dla ponadlokalnego rynku pracy. Cząstkowe dane GUS pokazują, że w 2006 r. do pracy na terenie gminy przyjeżdżało prawie 8,4 tys. osób, głównie z Poznania. Z kolei mieszkańców Tarnowa dojeżdżających do pracy poza gminą było około 1,8 tys. – były to przede wszystkim dojazdy do Poznania, gdzie rynek pracy jest bardziej zdywersyfikowany niż w Tarnowie Podgórnym, co jest istotne zwłaszcza dla osób ze specjalistycznym wyższym wykształceniem.
Bezrobocie w gminie w zasadzie nie istnieje. W 2014 r. udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wynosił 2%. Wszyscy, którzy chcą pracować, mogą pracę znaleźć, choć nie zawsze zgodną z wykształceniem, doświadczeniem lub oczekiwaniami. Duży popyt na rynku pracy jest widoczny – w wielu miejscach można znaleźć ogłoszenia pracodawców. Problemy dotyczą wąskich grup, np. osób z niepełnosprawnością czy kobiet w wieku przedemerytalnym. Istotny jest raczej niedobór pracowników. Respondenci często podkreślali, że rynek pracy jest wydrenowany i brak rąk do pracy może być w przyszłości barierą rozwojową dla gminy. Jednak takie obawy występują od wielu lat i do tej pory firmom udaje się znaleźć pracowników, głównie dojeżdżających spoza terenu gminy.
Można wskazać w tym przypadku pewien paradoks. Wraz ze wzrostem dobrobytu ludność zwiększa swoje aspiracje i oczekiwania wobec przyszłości dzieci. W 2002 r. otwarto na terenie gminy liceum ogólnokształcące (poprawiło ono dostęp do tej formy edukacji, jednak najzdolniejsi absolwenci gimnazjów przeważnie kontynuują naukę w liceach poznańskich). Od 2011 r. działa Samorządowa Szkoła Muzyczna I stopnia. Jednocześnie rynek pracy w gminie potrzebuje przede wszystkim osób z wykształceniem zawodowym i technicznym, miejsc pracy wymagających wykształcenia wyższego jest zdecydowanie mniej. Wydaje się zatem, że gmina w coraz większym stopniu będzie sięgać po zasoby pracy pochodzące spoza jej terenu. Wskazuje to m.in. na potrzebę pogłębionej koordynacji i współpracy na obszarze metropolitalnym Poznania.
Poznański urząd pracy, któremu podlega teren Tarnowa Podgórnego, stara się działać w sposób nowoczesny, tj. nie jako „urząd bezrobocia”, ale jako pośrednik na rynku pracy. Jednak przez pracodawców nie jest postrzegany jako jednostka pozwalająca pozyskać pracowników. Firmy chętniej korzystają z pomocy specjalistycznych agencji headhunterskich lub pracy tymczasowej (co rodzi kontrowersje związane z naciąganiem prawa pracy oraz zmniejszaniem stabilności i atrakcyjności zatrudnienia – najbardziej nagłaśniane przez media przypadki dotyczą sytuacji pracowników czasowych w centrum logistycznym firmy Amazon, por. np. Witkowski 2015).
Tekst Adama Płoszaja Koniunktura gospodarcza i mobilizacja społeczna – studium przypadku: Tarnowo Podgórne zaczerpnięty został z książki Polska gmina 2015 pod redakcją Grzegorza Gorzelaka, Euroreg, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2016, s. 300-316. Prezentujemy go za zgodą wydawcy i autora.